27 września 2003 roku byliśmy w Toruniu, gdzie podziwialiśmy architekturę i sztukę gotyku wpisaną w dzieje miasta.
Spacer uliczkami średniowiecznego Torunia to niezwykłe i wspaniałe przeżycie , prawdziwa podróż w czasie. Zwiedziliśmy potężne monumentalne gotyckie kościoły Starego i Nowego Miasta, ruiny zamku krzyżackiego [zachowane dolne partie oraz dansker], barokowy Kościół Świętego Ducha, Dwór Artusa oraz ratusz na Rynku Staromiejskim.
Ratusz jest jednym z najznamienitszych obiektów średniowiecznej architektury świeckiej w Europie, jednym z obiektów Muzeum Okręgowego w Toruniu. Gmach ratusza zachował pełną dostojeństwa, piękna i harmonii gotycką surowość, którą uszanowano podczas przebudowy w początkach XVII w.[Anton van Opbergen], dodając elementy manieryzmu niderlandzkiego i jedną kondygnację. W niemalże identycznym kształcie ratusz odbudowano, po tym jak spłonął w 1703 r. podczas szwedzkiego oblężenia [brak hełmu wieży głównej oraz znacznie skromniejsze wnętrza]. W ratuszu obejrzeliśmy wspaniałą kolekcję sztuki gotyckiej [rzeźba, witraże, pochodzące m.in. z fary chełmińskiej i kościołów toruńskich, ołtarze, malarstwo], rzemiosła artystycznego i historii miasta [wyroby rzemieślnicze, pamiątki cechowe, fragmenty i detale architektoniczne, tłoki pieczętne, dokumenty, kafle, itd.], malarstwa polskiego [Brandt, Kossak, Chełmoński, Fałat, Chwistek, Witkiewicz, Siemiradzki] oraz arcydzieła sztuki złotniczej. Zwiedziliśmy reprezentacyjną Wielką Salę Obrad z galerią portretu mieszczanskiego [XVI-XVIII w.], Salę Królewską z galerią wizerunków władców polskich, których ozdobą są piękne kamienne portale i drzwi intarsjowane, Salę Sądową i gotyckie piwnice – dawne ławy chlebowe i sukiennice.
Następnie wspięliśmy się po stromych schodkach na wieżę ratuszową [punkt widokowy], skąd podziwialiśmy fenomenalną panoramę miasta, rejestrując układ ulic i ukształtowanie przestrzenne średniowiecznego miasta oraz poszczególne zabytki. W Katedrze Świętych Janów, także weszliśmy na wieżę, głównie po to, żeby obejrzeć drugi co do wielkości dzwon w Polsce odlany w Toruniu w 1500 r. i ważący ok. 7,5 tony, zwany TUBA DEI [Trąba Boża]. Przy okazji wejścia na wieżę przyjrzeliśmy się z bliska różnym rozwiązaniom budowlanym i detalom architektonicznym. Wystrój wnętrza świątyni urzeka bogactwem i różnorodnością zgromadzonych przez stulecia dzieł sztuki, reprezentujących różne style. Dawna fara jest najstarszym kościołem w Toruniu, w którym ochrzczono Mikołaja Kopernika. Kolejno zwiedziliśmy Kościół Świętego Jakuba z charakterystyczną wieżą o podwójnym dachu siodłowym , farę Nowego Miasta z cennym wyposażeniem wnętrza, m.in. gotyckie malowidła i rzeźby z XIV/XV w., ołtarze barokowe. W Kościele NMP, który jest skarbnicą sztuki podziwialiśmy gotyckie polichromie i stalle, renesansowy prospekt organowy i ambonę, barokowe ołtarze, liczne epitafia i płyty nagrobne oraz wspaniałe Mauzoleum Anny Wazówny. W Kościele Ducha Świętego doskonale prezentują się intarsjowane portale i drzwi do zakrystii, jako świetny przykład mistrzowskiego kunsztu rzemiosła toruńskiego, którego liczne przykłady podziwiać możemy także we Włocławku [gotyckie witraże, srebrny ołtarz i naczynia liturgiczne w katedrze oraz drzwi intarsjowane w klasztorze]. Ostatnim etapem naszej wędrówki po grodzie Kopernika był Dwór Artusa wybudowany ok. 1890 r. w stylu neorenesansowym w miejscu gdzie stał jego gotycki poprzednik, w którym podpisano II pokój toruński. Na piętrze podziwialiśmy bogate sale reprezentacyjne, w których odbywają się najważniejsze uroczystości w życiu miasta. Na parterze w sklepie firmowym ”Toruńskie pierniki” każdy z uczestników wycieczki zakupił spore ilości tych delicji legitymujących się średniowiecznym rodowodem. Idąc przez most w stronę Dworca Głównego PKP, przystawaliśmy co jakiś czas, żeby popatrzeć na fenomenalną panoramę Torunia od strony Wisły.
Toruń to bardzo stare i piękne miasto
Toruń to jedno z najpiękniejszych i najstarszych miast w Polsce, które pod względem zabytków architektury i sztuki ustępuje tylko Krakowowi. To właśnie w Toruniu zachował się największy zespół średniowiecznych kamieniczek w Polsce. Panorama Torunia od strony Wisły jest jednym z najpiękniejszych widoków zespołu urbanistycznego w Polsce. Panorama ta jest fenomenalną „kapsułą czasu”, to podróż do przeszłości. W panoramie tej dominuje gotycka bryła Katedry śś. Janów, ale nie dawna fara jest symbolem architektonicznym miasta.
Krzywa Wieża i ratusz to najbardziej rozpoznawalne zabytki grodu Kopernika. Toruń, który gotykiem stoi słynie także z pierników oraz barokowej architektury i sztuki, m. in. wspaniałego mauzoleum Anny Wazówny, która jako protestantka należąca do starszej katolickiej linii Wazów spoczęła poza Wawelem w protestanckim Toruniu. Toruń to także Uniwersytet Mikołaja Kopernika, który kontynuuje wspaniałe tradycje Uniwersytetu Wileńskiego założonego przez Stefana Batorego. Toruń to miasto wyjątkowe gdzie krzyżuje się historia Zakonu Krzyżackiego i jego państwa nad Bałtykiem, Hanzy, która była pierwszą Unią Europejską i Królestwa Polskiego w unii z Litwą monarchii wielonarodowościowej, wielokulturowej i wielowyznaniowej w duchu tolerancji. Z tej różnorodności wzięło się bogactwo duchowe i materialne takich wspaniałych miast pogranicza jak Wrocław, Gdańsk, Toruń, Wilno i Lwów.
Mistrzowskie wykonanie rzeźby, dbałość o detale, realizm przedstawionych postaci, poza sansowinowska wskazują na ich pochodzenie z jednego z najlepszych renesansowych warsztatów rzeźbiarskich w Polsce. W mojej ocenie ze względu na lokalizację w północnej Polsce, w Toruniu, należy przypuszczać, iż autorem owych rzeźb jest Willem lub Abraham van den Blocke, których realizacje możemy podziwiać poza Gdańskiem, m.in. w Łowiczu i Barczewie. Inny nieznany z nazwiska twórca pozostawił wspaniały pomnik renesansowy biskupa Kostki w Chełmży [Ziemia Chełmińska] oraz na Kujawach w Kościelcu Kujawskim, mauzoleum rodu Kościeleckich (Padovano, Quadro) lub we Włocławku M.Tolibowskiego z początku XVII wieku.
W głównych ośrodkach Wielkopolski Gnieźnie i Poznaniu dominują wpływy przede wszystkim warsztatów z południa kraju, artystów włoskich [Hieronim Canavezi, Jan Maria Padovano, B. Berrecci, Santi Gucci i Jan Michałowicz z Urzędowa – Poznań i Brzeziny] oraz z Gdańska. Artyści włoscy pracujący w tym okresie na Mazowszu dla biskupów płockich [Płock, Pułtusk] lub na zlecenie możnych rodów, np. Kryskich w Drobinie (Santi Gucci?), mogli też wykonać pomniki renesansowe w kościele dominikańskim w Toruniu, np. Bernardino Zanobi de Gianotis lub Jan Cini. Pierwotnie rzeźby te datowane na początek XVII wieku [ogranicza to krąg twórców], które są pozostałością pomników renesansowych braci Tylickich, znajdowały się w kościele św. Mikołaja i zostały stamtąd przeniesione w związku z jego rozbiórką ok. 1834 roku do kościoła WNMP [franciszkański]. W mojej ocenie należy uzupełnić ubytki owych rzeźb i zrekonstruować pomniki w formie typowej dla renesansowej sztuki sepulkralnej i odpowiednio je wyeksponować. Posiadamy bardzo dużo przekazów ikonograficznych przedstawiających zabytki Torunia rozebrane przez władze pruskie w XIX wieku. Wiele z tych decyzji było nieprzemyślanych, wbrew opinii społecznej, były przejawem bezmyślności i barbarzyństwa, powodując niepowetowane straty w substancji zabytkowej miasta, okaleczając jego wizerunek.
Uważam, iż nie powinniśmy obawiać się działań śmiałych polegających na rekonstrukcji obiektów zabytkowych, zwłaszcza tych, których walory artystyczne i historyczne mają szczególne znaczenie dla historii miasta. Istotne znaczenie mają również takie działania, gdzie występuje mądre łączenie nowoczesnej architektury z zabytkową i są one jedyną szansą na uratowanie obiektu. Rekonstrukcja kościoła dominikańskiego i Bramy Chełmińskiej rozebranej ok. 1890 r. z zastosowaniem średniowiecznych technik budowlanych [realizacje takie już się stosuje na Zachodzie], przyczyni się do przywrócenia historycznego wyglądu gotyckiego Torunia. Miejsce i fundamenty kościoła św. Mikołaja czekają, natomiast rekonstrukcja Bramy Chełmińskiej, to rekonstrukcja Drogi Królewskiej, która wiodła traktem chełmińskim poprzez Rynek Staromiejski do Fary i dalej do Wisły, której panoramę zamyka Brama Żeglarska.
Opiekun KNH Dariusz Koziński.
Najstarsze ślady osadnictwa w okolicy Torunia pochodzą w XI w. p.n.e. Około VIII stulecia istniał tu gród położony u brodu, na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych. W 1233 roku Toruń otrzymał prawa miejskie z nadania Krzyżaków, którzy zostali sprowadzeni do obrony przed napadami pogańskich Prusów. Dysponując szerokimi uprawnieniami miasto szybko się rozwijało i bogaciło. Już około 1280 roku zostało członkiem Hanzy. Widocznymi oznakami zamożności były wysokie ceglane mury, murowane kamienice i kościoły. W centrum Starego Miasta do dziś stoi reprezentacyjny ratusz, a zegar na wieży – tak jak przed wiekami – odmierza czas pracy i wypoczynku. W 1264 roku na terenie Torunia wyodrębnił się drugi ośrodek administracyjny – Nowe Miasto. W 1411 roku w Toruniu podpisano pokój kończący wielką wojnę Polski z Krzyżakami. W lutym 1454 mieszczanie opanowali zamek, a następnie go zburzyli. Braci zakonnych wygnali. W Pokoju – zawartym w Toruniu w 1466 roku – usankcjonowano przejście miasta pod władanie królów polskich. Toruń był liczącym się ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym. Bogaci patrycjusze hojnie łożyli na szkolnictwo i wygląd miasta. W 1793 roku, w wyniku II rozbioru Polski, Toruń znalazł się w granicach państwa pruskiego. Na krótko wrócił do Polski w czasie Księstwa Warszawskiego. W 1920 roku w odrodzonej II Rzeczpospolitej gród Kopernika był siedzibą woj. pomorskiego. W 1945 roku założono tu Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Toruń liczy ponad 210 tyś mieszkańców. 4 grudnia 1997 roku w Neapolu zespół staromiejski Torunia został wpisany na światową listę dziedzictwa UNESCO.
Wielcy Mistrzowie Zakonu Krzyżackiego
Na czele Zakonu stał wielki mistrz, wybierany spośród braci – rycerzy na okres dożywotni. Wszyscy członkowie zobowiązani byli do bezwzględnego posłuszeństwa jego rozkazom, choć władza wielkiego mistrza – podobnie jak u templariuszy i joannitów – nie była absolutna. W najbardziej doniosłych sprawach Zakonu musiał on kierować się postanowieniami kapituły generalnej, która zbierała się raz do roku w głównej siedzibie Zakonu. Najbliższymi współpracownikami wielkiego mistrza było pięciu dygnitarzy, wyznaczonych przez kapitułę generalną, która też mogła pozbawić ich urzędu. Grupa ta tworzyła rodzaj „rządu” zakonnego. Należeli do niej: wielki komtur – zastępca wielkiego mistrza i kierownik administracyjny oraz gospodarczy Zakonu; wielki marszałek – zajmujący się sprawami wojskowymi; wielki szpitalnik – odpowiedzialny za działalność charytatywną Zakonu, za sprawy medyczne i sanitarne; wielki szatny – zajmujący się odzieżą i częściowo ekwipunkiem; wielki skarbnik – zarządzający sprawami finansowymi i skarbcem Zakonu.
2. Otto von Kerpen 1200 -1208
3. Henryk von Tunna, zw. Bart 1208 – 1209
4. Herman von Salza 1209 – 1239
5. Konrad von Thuringen 1239 – 1240
(landgraf Turyngii)
6. Gerard von Malberg 1241 – 1244
(zrezygnował z urzędu, przeszedł do templariuszy)
7. Henryk von Hohenlohe 1244 – 1249
8. Gunter von Wullersleben 1249 – 1252
9. Poppo von Osterna 1252 – 1256
(zrezygnował z urzędu)
Wilhelm von Urenbach 1253 – ?
10. Anno von Sangerhausen 1256 – 1273
11. Hartman von Heldrungen 1273 – 1282
12. Burchard von Schwanden 1282 – 1290
(zrezygnował z urzędu, przeszedł do joannitów)
13. Konrad von Feuchtwangen 1291 – 1296
14. Gotfryd von Hohenlohe 1297 – 1303
15. Zygfryd von Feuchtwangen 1303 – 1311
16. Karol von Trier (z Trewiru) 1311 – 1324
17. Werner von Orseln 1324 – 1330
(zamordowany przez brata zakonnego)
18. Luder książę Brunszwiku 1331 – 1335
19. Dytrych von Altenburg 1335 – 1341
20. Ludolf Konig 1342 – 1345
21. Henryk Dusemer 1345 – 1351
22. Winrych von Kniprode 1352 – 1382
23. Konrad Zollner von Rotenstein 1382 – 1390
24. Konrad von Wallenrode 1391 – 1393
25. Konrad von Jungingen 1393 – 1407
26. Ulryk von Jungingen 1407 – 1410
(brat poprzedniego w. Mistrza, zginął pod Grunwaldem)
27. Henryk von Plauen 1410 – 1413
(usunięty z urzędu i zamknięty w więzieniu zakonnym)
28. Michał Kuchmeister 1414 – 1422
(zrezygnował z urzędu)
29. Paweł von Rusdorf 1422 – 1441
30. Konrad von Erlichshausen 1441 – 1449
31. Ludwik von Erlichshausen 1450 – 1467
(bliski krewny poprzedniego w. mistrza)
32. Henryk Reuss von Plauen 1469 – 1470
33. Henryk Reffle von Richtenberg 1470 – 1477
34. Marcin Truchsess von Wetzhausen 1477 – 1489
35. Jan von Tieffen 1489 – 1497
36. Fryderyk książę Saski 1498 – 1510
37. Albrecht margrabia Brandenburgii 1511 – 1525
(1525 – 1568 książę Prus)