Gotyk (niem.), styl w architekturze i sztukach plastycznych dojrzałego i późnego średniowiecza, ukształtowany we Francji w XII wieku; związany z kulturą rycerską i mieszczańską, a w późniejszym okresie także dworską (międzynarodowy styl); Trzy główne okresy: gotyk wczesny (franc. primaire 1150-1200, ang. Early Englisch 1175-1270 , niem. Fruhgotik 1230-1300); gotyk pełny, czyli dojrzały (franc. rayonnant 1200-50, ang. Decorated Style 1270-1350, datowany też 1250-1370 lub 1400, niem. Hochgotik 1300-50 lub 1400); gotyk późny (franc. flamboyant, ang. Perpendicular Style, niem. Spatgotik, także Deutsche Sondergotik, trwający do przełomu piętnastego i szesnastego wieku). Główne ośrodki: Francja (St. -Denis, Paryż, Chartres, Amiens, Reims, Beauvais, Strasburg), Niemcy (Marburg, Fryburg Bryzgowijski, Ratyzbona, Kolonia, Ulm), Austria (Wiedeń), Czechy (Praga), Anglia ( Salisbury, Oksford, Canterbury, Wells, Lincoln, Lichfield, York), Hiszpania (Burgos, Segovia), Włochy (Mediolan, Siena, Bolonia, Florencja), Polska (Kraków, Wrocław, Toruń, Gdańsk, Poznań, Gniezno, Malbork). Gotyk wyraził się głównie w architekturze; najważniejsze cechy: system szkieletowy (przyporowy system), na który składały się sklepienia krzyżowo-żebrowe, przypory i łuki oporowe oraz łuk ostry – pozwalało to na wznoszenie strzelistych smukłych kościołów o zredukowanych murach magistralnych, zastąpionych wielkimi oknami witrażowymi; podstawowe układy przestrzenne: bazylika i kościół halowy; katedry, kościoły miejskie (fary) i zespoły klasztorne (cystersi, dominikanie, franciszkanie); regularne założenia miejskie, ratusze, zespoły uniwersyteckie, szpitale, sukiennice, kamienice mieszczańskie, mury miejskie z basztami i barbakanami, okazałe zamki królewskie, rycerskie i zakonne. Sztuki plastyczne ewoluowały od stylizacji ku realizmowi coraz większej ekspresji; głównie tematyka religijna o bogatym programie ikonograficznym. Rzeźba początkowo ściśle związana z architekturą, później bardziej samodzielna: sepulkralna (płyty nagrobne, tumby i nagrobki baldachimowe), dewocyjna (kamienna i drewniana, także polichromowana – posągi, np. Madonna z Dzieciątkiem, grupy rzeźb – pieta, rzeźbione poliptyki); główni twórcy: P. Parler, C. Sluter, N. Pacher, Wit Stwosz, T. Riemenschneider. W dziedzinie malarstwa rozwijało się głównie witrażownictwo, iluminacja (J. Pucelle, A. Beauneved, bracia Limburg, J. Fouquet) i malarstwo tablicowe ( malarstwo temperowe na desce ); główni twórcy: bracia Van Eyck, R. van der Weyden, H. Memling, H. van der Goes, S. Lochner, Mistrz Francke, M. Broederlam, J. Malouel, K. Witz, Duccio. Malarstwo ścienne rozwinęło się głównie we Włoszech (Giotto, S. Martini). Rozwój rzemiosła artystycznego (złotnictwo, emalia, tkactwo, meblarstwo).
Źródło:
Encyklopedia Powszechna
