Sztuka. Barok w sztuce został zapoczątkowany we Włoszech (Rzym) w 2 poł. XVI w.; trwał do poł. XVIII w.; gł. okresy b.: wczesny, dojrzały i późny. Architekturę baroku cechuje monumentalność, dynamika, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych; hierarchizacja elementów kompozycyjnych kulminująca na osi środk.; efekty światłocieniowe uzyskiwane przez wygięcie elewacji, przerywanie gzymsów itp.; wnętrza zdobione sztukateriami i malowidłami (często iluzjonistycznymi). Charakterystyczne dla epoki było org. łączenie architektury, malarstwa i rzeźby. W architekturze sakralnej najczęściej spotykany typ przestrzenny wywodzący się z rzym. kościoła -> Il Gesù , liczne warianty we wszystkich krajach; różnorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów (fasady parawanowe, wieże, kopuły na skrzyżowaniu naw, plany podłużne, podłużno-centr., eliptyczne itp.); monumentalne założenia klasztorne zbliżone do pałacowych (Weingarten, Göttweig); w architekturze świeckiej typ pałacu między dziedzińcem i ogrodem (Vaux-le-Vicomte, Wersal, Würzbug, Schonbrunn); we wnętrzach, za zwyczaj na osi gł., salon i reprezentacyjna klatka schodowa; ogród o układzie osiowo-geom. i promienistym (barokowy styl ogrodowy). Rozwikt urbanistyki – liczne owalne, okrągłe i prostokątne place z zasadą trójpromienistego rozgałęzienia arterii (Rzym, Wersal). Główne ośrodki architektury barokowej: Włochy (G. L. Bernini, F. Borromini oraz C. Maderna, P. da Cortona), Hiszpania (churrigueryzm), Niemcy ( J.B. Neumann, D. Zimmermann, M. D. Pöppelmann, bracia Asam) i Austria ( J. B. Fischer von Erlach, J. L. von Hildbrandt ). We Francji (F. Mansart, J. Hardouin-Mansart, L. le Vau, C. Perrault) i Anglii ( I. Jones, Ch. Wren, J. Vanbrugh) – kierunek klasycyzujący. W Polsce architekturę barok. reprezentowali: M. Castelli, Tylman z Gameren, A. W. Locci, P. Ferrari, J. i J. Fontanowie, Trevano. Barokowe rzeźb. dekoracje arch. (sztukaterie), rzeźby w kamieniu i drewnie (polichromowane), pomniki, nagrobki, posągi i grup rel., mitologiczne, alegoryczne (często w ogrodach) cechowała silna dynamika, patos, ruch, teatralność gestu, układy kontrapostowe, ujęcie postaci w zwrotnym momencie akcji, często zwł. w tematyce rel., dążenie do oddania silnych uczuć i stanów ekstazy; gł. przedstawiciele; G. L. Bernini, A. Algardi (Włochy), P. Puget, Ch. A. Coysevox, F. Girardon (Francja), J. M. Montańéz, A. Cano (Hiszpania), I. Gunther, B. Permoser (Niemcy i Austria); w Polsce – J. Ch. Falconi, B. Fontana, A. Schlüter. Na uformowanie się malarstwa barok. na przeł. XVI i XVII w. wywarło wpływ rzym. środowisko artyst.- nurt naturalist. reprezentowany przez Caravaggia (-> caravaggionizm), i nurt klas.(wywodząca się z Bolonii rodzina Carraccich, G. Reni, Domenichino) oraz koloryst. szkoła wenecka. Prądy te, przeplatając się z tendencjami mistyczno-symbol. i nurtem sztuki dworskiej (zwł. w krajach katol.), były gł. kierunkami malarstwa barokowego. W malarstwie rel. (w krajach katol.- włączone w kontrreformacyjny program Kościoła) dominowała tematyka mistyczno-symbol. i martyrologiczna, w malarstwie świeckim – sceny mitol., alegor., hist. i portret, a także pejzaż, martwa natura, tematyka rodzajowa (zwł. w Holandii, Flandrii i Hiszpanii). Kompozycja barok. opierała się na układach diagonalnych i silnych efektach światłocieniowych; w malarstwie ściennym stosowano iluzjonizm (Guercino, P. da Cortona, A. Pozzo). Inne ważne ośr. malarstwa; Hiszpania (D. Velázquez, F. De Zurbarán, B. E. Murillo), Flandria (P. P. Rubens, A. van Dyck, J. Jordaens), Holandia (F. Hals, Rembrandt, J. Vermeer van Delft), Francja (G. de la Tour, N. Poussin, C. Lorrain, Ch. Le Brun, H. Rigaud). W Polsce malarstwo barok. reprezentowali: T. Dolabella, J. Tretko, M. A. Palloni, J. Szymonowicz-Siemiginowski, Karol Dankwart, Bartłomiej Strobel. W grafice dominował miedzioryt i akwaforta; nastąpił też rozkwit rzemiosła artyst. (powstanie słynnych manufaktur), zwł. ceramiki, meblarstwa i tkactwa.
Rokoko. Nurt stylowy w sztuce europejskiej około 1720 – ok. 1770, charakterystyczny zwłaszcza dla ornamentyki (opartej na motywie – rocaille), architektury wnętrz i meblarstwa; czasem pojmowany jako jedna z ostatnich faz baroku, nie zawsze dajacy się jednoznacznie oddzielić od późnego baroku.
Źródło: Encyklopedia PWN.