W okresie II RP istniały liczne stowarzyszenia będące odzwierciedleniem idei budowy społeczeństwa obywatelskiego. Polityka państwa wyraźnie wspierała takie inicjatywy społeczne, a podstawa prawna tworzyła optymalne warunki dla tego typu aktywności. Pewną charakterystyczną grupą stowarzyszeń były towarzystwa integrujące lokalną społeczność z jednostką Wojska Polskiego pułkiem stacjonującym, jako garnizon w danym mieście. Przykładem może być Towarzystwo Przyjaciół 37 P.P. im. księcia Józefa Poniatowskiego, jednostki stacjonującej w Łęczycy i Kutnie. Nie prowadziłem badań pod kątem oceny, jak powszechne było to zjawisko w skali kraju, ile pułków WP cieszyło się taką formą identyfikowania się obywateli z oddziałem. Musimy pamiętać, że nie tylko społeczeństwo wspierało swój pułk w czasie wojny i pokoju ale też jednostka wojskowa brała aktywny udział w życiu miasta i wspierała jego obywateli w czasach trudnych na przykład wielkiego kryzysu (1929-1935). Przykładem takich relacji i działań był 14 pp i nasze miasto, które w okresie 20-lecia międzywojennego doświadczyło pomocy, opieki i obrony ze strony swojego pułku. Włocławski pułk współpracował z istniejącymi na terenie miasta klubami sportowymi, m.in. wyposażył salę sportową żydowskiego klubu Makabi. Obywatele uczestniczyli każdego roku w Dniu Święta Pułkowego, wojskowy Yacht Club był otwarty dla obywateli miasta, wszędzie gdzie tylko można było dowództwo pułku pozwalało włocławianom korzystać z wojskowej infrastruktury. „Jednostka okazywała pomoc mieszkańcom miasta w trudnych chwilach-ofiarowała węgiel i żywność bezrobotnym, opiekowała się najmłodszymi, wydając w latach 1930-1932 codziennie po sto porcji żołnierskich, z czego przygotowywano w kuchniach polowych obiady dla 300 dzieci. Na uwagę zasługuje fakt opodatkowania się na pomoc dla bezrobotnych w wysokości 1% wynagrodzenia, co stanowiło niebagatelną w tamtym okresie kwotę 800 zł miesięcznie. Należy też wspomnieć, iż pułk nigdy nie spełniał roli asystencyjnej (policyjnej) podczas wystąpień robotniczych i strajków, jakie miały miejsce we Włocławku w 1936 r. Oficjalnie poproszony przez prezydenta miasta Witolda Mystkowskiego o interwencję dowódca pułku podpułkownik Franciszek Sudoł kategorycznie odmówił, zorganizował natomiast doraźną zbiórkę pieniędzy dla strajkujących”. 14 P.P. wspierał m.in. logistycznie i materiałowo liczne organizacje i stowarzyszenia na przykład ZHP, PCK, PTK, LOPP, a kadra pułku uczestniczyła w ich działalności, często pełniąc w ich szeregach funkcje kierownicze. Wojsko Polskie opromienione czynem niepodległościowym i zwycięstwem nad bolszewicką agresją cieszyło się w społeczeństwie polskim szacunkiem i miłością, natomiast Korpus Oficerski był częścią elity społecznej II RP. W okresie pogłębiającego się kryzysu politycznego w Europie włocławianie wsparli swój pułk fundując w 1939 roku karabiny maszynowe.
W literaturze dotyczącej 14 P.P. nie spotkałem żadnej informacji na temat planów powołania, czy też działalności Towarzystwa Przyjaciół 14 P.P. Należy tu wymienić zarys dziejów 14 P.P. Jacka Pekróla i Igora Kraińskiego, przede wszystkim zaś „monografię” Zdzisława Ciesielskiego.
Posiadam w swoich zbiorach dokument, akt prawny w postaci Statutu Towarzystwa Przyjaciół 14 Pułku Piechoty:
STATUT
TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ 14 P.P.
I. Nazwa Stowarzyszenia.
& 1. Stowarzyszenie nosi nazwę „ Towarzystwa Przyjaciół 14 P.P.”
& 2. Stowarzyszenie jest apolityczne, ma osobowość prawną, posiada własną pieczęć i godło, może nabywać, zbywać i obciążać majątek ruchomy i nieruchomy, przyjmować zobowiązania, pozywać i być pozwanem sądownie.
II. Teren działalności i siedziba Stowarzyszenia.
& 3. Terenem działalności Stowarzyszenia jest m. Włocławek, powiat Włocławski, Lipnowski, Nieszawski. Siedziba Stowarzyszenia jest miasto Włocławek.
III. Cel Stowarzyszenia i środki działania.
& 4. Celem Stowarzyszenia jest popieranie pracy obywatelskiej, wychowawczej, kulturalno-oświatowej oraz sportowej wśród żołnierzy 14 P.P.
& 5. Cel powyższy Stowarzyszenie osiąga, stosując się do obowiązujących przepisów, przez:
a/ budzenie wśród obywateli m. Włocławka i wyżej wymienionych powiatów należnego zainteresowania się 14 P.P. i przychodzenie mu z pomocą moralną i materialną,
b/ szczególną współpracę i udzielanie pułkowi pomocy obywatelskiej w czasie wojny,
c/ opiekę nad byłymi żołnierzami pułku, inwalidami i ich rodzinami,
d/ współdziałanie z organizacjami pokrewnymi jak: Polski Biały Krzyż, Rodzina Wojskowa, Korpusem Oficerskim – 14 P.P. itp.
IV. Członkowie oraz ich prawa i obowiązki.
& 6. Członkami Stowarzyszenia mogą być wszystkie pełnoletnie osoby fizyczne nie ograniczoną w prawach cywilnych i obywatelskich oraz osoby prawne, po podpisaniu, złożeniu odpowiedniej deklaracji.
Członkowie dzielą się na:
Zwyczajnych, popierających, dożywotnich, i honorowych.
Członkowie zwyczajni kwartalnie opłacają 1.50 zł.
Członkowie popierający wpłacają conajmniej zł. 25.- rocznie.
Członkowie dożywotni wpłacają jednorazowo co najmniej zł. 250.-
Walnemu Zebraniu przysługuje prawo zwyczajną większością głosów zmienić wysokość składek członkowskich.
Członków honorowych mianuje Walne Zebranie na wniosek Zarządu.
& 7. O przyjęciu w poczet członków decyduje Zarząd. Zarząd może odmówić przyjęcia bez podania motywów.
- Oficerowie W.P. stają się członkami przez podpisanie i złożenie deklaracji Towarzystwu.
& 8. Każdy członek ma prawo brania czynnego udziału we wszystkich Walnych Zebraniach Towarzystwa oraz wybierać i być wybranym do wszelkich władz Towarzystwa, jego sekcji, Komisji oraz Sądu.
& 9. Każdy członek jest obowiązany podpisać i złożyć w Zarządzie deklarację o przystąpieniu Swem do Towarzystwa, przestrzegania postanowień Statutu oraz uchwał Zarządu i Walnego Zebrania i do regularnego wpłacania skład członkowskich.
&10. Wykreślenie z listy członków następuje:
a/ wskutek dobrowolnego wystąpienia,
b/ wskutek śmierci,
c/ wskutek wykluczenia ze Stowarzyszenia.
Wykluczenie może nastąpić:
a/ w razie nie zapłacenia składki członkowskiej w ciągu 6 miesięcy,
b/ w razie nie stosowania się do przyjętych na siebie obowiązków,
c/ w razie popełnienia czynu hańbiącego.
O wykluczeniu członka decyduje Zarząd. Od decyzji którego służy odwołanie do Sądu Stowarzyszenia.
V. Fundusze Stowarzyszenia.
& 11. Fundusze Stowarzyszenia powstają:
a/ z składek członkowskich,
b/ z darów, zapisów i zapomóg osób prywatnych, samorządów i innych instytucji prawno-publicznych,
c/ z dochodów z imprez zorganizowanych przez Towarzystwo.
& 12. Rok operacyjny Stowarzyszenia odpowiada okresowi budżetowemu Państwa.
VI. Władze Stowarzyszenia.
& 13. Władzami Stowarzyszenia są:
a/ Walne Zebranie,
b/ Zarząd,
c/ Komisja Rewizyjna,
d/ Kurator,
e/ Sąd Stowarzyszenia.
VII. Walne Zebranie.
& 14. Walne Zebrania bywają zwyczajne i nadzwyczajne. Walne Zebranie członków zwyczajne zwołuje Zarząd raz do roku w pierwszym kwartale po ukończonym roku operacyjnym. Walne Zebranie członków nadzwyczajne zwołuje Zarząd według uznania albo:
a/ na żądanie Komisji Rewizyjnej lub Kuratora,
b/ na skutek pisemnego wniosku 1/10 członków Stowarzyszenia z podaniem porządku obrad. W tym wypadku Zarząd obowiązany jest zwołać Walne Zebranie w ciągu 4 tygodni od otrzymania wniosku.
& 15. O terminie Walnego Zebrania Zarząd powiadamia członków w drodze pisemnej na 7 dni przedtem, podając do wiadomości porządek dzienny oraz wnioski zasadnicze.
& 16. Walne Zebranie zagaja Prezes Zarządu lub jego zastępca. Prezydium /przewodniczącego, asesorów, i sekretarza/ powołuje Walne Zebranie większością głosów.
& 17. Uchwały Walnego Zebrania zapadają zwykłą większością głosów z wyjątkiem uchwał dotyczących zmian Statutu i likwidacji Stowarzyszenia, do których niezbędną jest większość
2/3 głosów obecnych członków.
& 18. Do Walnego Zebrania należy:
a/ wybór członków Zarządu i Komisji Rewizyjnej oraz Sądu Stowarzyszenia,
b/ rozpatrywanie i zatwierdzanie budżetu, sprawozdania z działalności Zarządu i Komisji Rewizyjnej,
c/ mianowanie członków honorowych,
d/ uchwalanie wniosków zgłoszonych przez Zarząd lub członków.
VIII. Zarząd.
& 19. Zarząd Stowarzyszenia składa się z:
a/ 16 osób wybranych przez Walne Zebranie oraz z 2 zastępców,
b/ 2-ch przedstawicieli Korpusu Oficerskiego 14 P.P. wskazanych przez Zarząd tego Korpusu. W razie potrzeby Zarząd może dokooptować 3 dodatkowych członków Zarządu.
& 20. Zarząd wybiera z pośród siebie: prezesa, dwóch wiceprezesów, sekretarza i jego zastępcę oraz skarbnika i jego zastępcę.
& 21. Wiceprezesi zastępuje prezesa w razie jego nieobecności lub niemożności pełnienia swych obowiązków.
& 22. Decyzja we wszystkich sprawach rozstrzyganych przez Zarząd zapada większością głosów obecnych. W razie równej ilości głosów rozstrzyga głos Prezesa.
& 23. Do Zarządu należy:
a/ bezpośrednie zarządzanie sprawami Stowarzyszenia i jego majątkiem zgodnie ze statutem oraz uchwałami Walnego Zebrania,
b/ opracowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia Walnemu Zebraniu wniosków i regulaminów,
c/ prowadzenie rachunkowości i biurowości Stowarzyszenia, zgodnie z przepisami i przy jętemi zwyczajami,
d/ opracowywanie projektów preliminarzy budżetowych i sprawozdań rocznych. Zarząd uchwala regulamin swoich czynności i regulaminy poszczególnych sekcji.
& 24. Zarząd jest wybierany na przeciąg jednego roku względnie do terminu Zwyczajnego Walnego Zebrania i przyjęcia agend przez nowy Zarząd. Zarząd zbiera się co najmniej raz na kwartał.
IX. Komisja Rewizyjna.
& 25. Komisja Rewizyjna składa się z trzech członków i 2 zastępców. Członkowie Komisji Rewizyjnej wybierają z pośród siebie przewodniczącego.
& 26. Do Komisji Rewizyjnej należy:
a/ kontrola ksiąg i majątku Stowarzyszenia przynajmniej 2 razy do roku oraz zgodności działalności ze Statutem Stowarzyszenia.
b/ składanie sprawozdania ze swych prac na Walne Zebrania.
& 27. Komisja Rewizyjna ma prawo wglądu do wszelkich akt, ksiąg i rachunków Stowarzyszenia
X. Kurator.
& 28. Kuratorem Stowarzyszenia jest Dowódca 14 PP. Kurator lub osoba przez niego delegowana bierze udział w posiedzeniach Zarządu i wszystkich sekcji z głosem decydującym.
& 29. Kurator ma prawo zawiesić uchwałę Zarządu, którą uważa za szkodliwą lub nieodpowiednią ze względów wojskowych.
XI. Sąd Stowarzyszenia.
& 30. Wszystkie spory powstałe w łonie Stowarzyszenia rozstrzyga Sąd Stowarzyszenia wybrany przez Walne Zebranie.
& 31. Sąd Stowarzyszenia składa się z 3 członków i 3 zastępców, komplet orzekający składa się z trzech członków sądu, względnie zastępców, poza tem strony mają prawo delegować do Sądu po 1 arbitrze. Członkowie Sądu wybierają ze swego grona Prezesa, do którego należy wyznaczenie terminu i miejsca rozprawy oraz ustalenie kompletu orzekającego dla każdej sprawy. Sąd działa na podstawie uchwalonego przez Siebie regulaminu.
XII. Reprezentacja Stowarzyszenia na zewnątrz.
& 32. Reprezentuje Stowarzyszenie na zewnątrz Zarząd przez Prezesa względnie viceprezesów lub delegowanych uchwałą Zarządu członków Zarządu.
& 33. Wszystkie pisma stowarzyszenia podpisuje Prezes i Sekretarz względnie ich zastępcy.
& 34. Akty hipoteczne i notarjalne umowy oraz zobowiązania wszelkiego rodzaju – podpisuje Prezes, Skarbnik i 1 członek Zarządu. Zobowiązania finansowe może zaciągać Stowarzyszenie na podstawie uchwał Walnego Zebrania.
XIII. Organizacja Sekcyj.
& 35. W celu przeprowadzenia zadań Stowarzyszenia Zarząd może powołać odpowiednie sekcje. Sekcje pracują pod kontrolą Zarządu. Sekcje w swej pracy wewnętrznej kierują się osobnemi regulaminami, zatwierdzonymi przez Zarząd. Przewodniczący sekcyj wchodzą siłą faktu w skład Zarządu.
XIV. Rozwiązanie Stowarzyszenia.
& 36. O likwidacji Stowarzyszenia decyduje Walne Zebranie, które powołuje w tym przypadku 3 likwidatorów. Majątek Stowarzyszenia przechodzi na cele kulturalno-oświatowe 14 Pułku Piechoty.
Pod statutem podpisy złożyły następujące osoby:
1/ Dr. W. Piasecki
2/ PPłk. Dzióbek
3/ Janina Malczewska
4/ Kpt. Tkaczyk
5/ Stanisław Sękowski
6/ Zygmunt Ślósarski
7/ Teodor Nowicki
8/ A. Ejchler
9/ Tadeusz Gutowski
10/ W Zarębski
11/ Jan Lerkam
12/ Józef Falęczykowski
13/ E. Gajzlerowa
14/ M. Nowicka
15/ Starosta inż. Czesław Gajzler
W związku z powyższym należy postawić pytanie, czy doszło do rejestracji Stowarzyszenia, czy też może uznano jego istnienie za niecelowe? Współcześnie działają Towarzystwa nawiązujące do Stowarzyszeń z czasów II RP na przykład takie, które propagują historię i tradycję Wojska Polskiego i jego pułków. Piękna idea.
Patrz. Polski Biały Krzyż, Rodzina Wojskowa: literatura i wikipedia,
polecamy także WSB t.1/6, WTN, Włocławek
Koziński (VI – 2017)