„Dawne Zazamcze”: ul. Wyszyńskiego – przeszłość i teraźniejszość.
„Falerystyka jako świadek historii. Odznaki włocławskie i odznaczenia państwowe”.
W ferie zimowe 31 stycznia 2017 r. zrealizowaliśmy kolejną wycieczkę dotyczącą historii i zabytków naszego miasta i odwiedziliśmy Muzeum Etnograficzne, gdzie obejrzeliśmy wystawę poświęconą falerystyce.
Falerystyka – nauka o medalach, orderach i innych odznaczeniach (NPH). Ekspozycja prezentowana w zabytkowym spichrzu z połowy XIX wieku ukazuje historię miasta i włocławskich organizacji, stowarzyszeń oraz instytucji opowiedzianą w formie odznak organizacyjnych i okolicznościowych. Odznaki są przykładem sztuki użytkowej i dotyczą konkretnych ludzi i wydarzeń (zjazdy, jubileusze, rajdy, rocznice, imprezy, itd.). Druga połowa XIX wieku to czas bujnego rozkwitu życia społecznego w mieście w duchu pracy organicznej. Liczne organizacje, które wówczas powstały realizowały nie tylko działania zapisane w statutach, ale szeroko rozumianą pracę patriotyczną i kulturalną. Wymienić tu należy kilka: Ochotnicza Straż Pożarna (1874), Włocławskie Towarzystwo Wioślarskie (1886), Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Chór Rzemieślniczy „Lutnia”, PTK > PTTK.
W okresie II RP wykonywano odznaki na zlecenie szkół, 14 Pułku Piechoty, klubów sportowych na przykład „Makabi” integrujący społeczność żydowską Włocławka. Odznaki te wykonywali artyści – rzemieślnicy z Włocławka (Mojżesz Rubin) i nie tylko (zakłady grawerskie, jubilerskie, np. w Warszawie A. Panasiuka), projekty często były dziełem artystów (np. Leon Płoszaj, Wit Płażewski), materiał to metale i emalia. W czasach PRL-u liczne odznaki powstały na zlecenie zakładów pracy (Celuloza, Azoty, Drumet, itd.), organizacji młodzieżowych, kolejne następne to już czasy III RP. Od lat 70-tych wiele odznak wykonywano z plastiku. Druga część wystawy prezentuje ordery i odznaczenia państwowe i resortowe: II RP, PRL, III RP. Na wystawie prezentowane są także dokumenty dotyczące nadania orderu, odznaczenia: legitymacje, dyplomy i patenty oraz bulla papieska wystawiona w Rzymie w 1741 roku związana z pierwszym włocławskim odznaczeniem i jednym z pierwszych w Polsce (krzyż kapitulny dla kanoników kapituły katedralnej). Wystawie towarzyszy folder opracowany przez kustosza wystawy Mariana Cieślaka.
Druga część wycieczki dotyczyła poznania historii i zabytków najstarszego przedmieścia naszego miasta. Trakt Nieszawski (ulica Toruńska) w średniowieczu teren położony za Zgłowiączką skomunikowany drewnianym mostem z gotyckim zamkiem biskupim i miastem, jako naturalne przedłużenie w kierunku zachodnim ulicy Zamczej. Obszar leżący po przeciwnej stronie Zgłowiączki, za zamkiem, za miastem, taka jest etymologia nazwy „Zazamcze”. Część Zazamcza, w bezpośredniej bliskości obu rzek, dzięki licznym spichrzom, magazynom, fabrykom, Park Sienkiewicza (1870) i rozrastania się miasta stopniowo zyskiwała na znaczeniu i od XIX wieku traktowana była jako integralna część Włocławka. Tereny te formalnie wcielono w obręb miasta w 1850 roku (Folwark Rządowy Zazamcze). Obszar ten wyznaczają ujście Zgłowiączki do Wisły, okolice Słodowa, ul. Szpitalna i ulica Okrzei, osią tego terenu jest ulica Kardynała Stefana Wyszyńskiego, dawna Toruńska. Tereny na zachód od Folwarku, Trakt Nieszawski (dzisiaj ul. Toruńska) i Trakt Wieniecki (ul. Wieniecka) to dawna wieś Zazamcze włączona w granice administracyjne miasta w 1927 roku. W dniach 11-13 listopada 1914 roku pod Włocławkiem m.in. wieś Zazamcze toczyła się wielka bitwa miedzy wojskami niemieckimi i rosyjskimi (135 tysięcy żołnierzy). Przy obecnej ulicy Wienieckiej i Budowlanych (Biedronka i blok) istniał cmentarz wojskowy Wielkiej Wojny zlikwidowany w czasach PRL-u. Historię tej bitwy opisał Tomasz Wąsik w publikacji wydanej przez nasze muzeum. Na obszarze dawnej wsi w latach 1969-1978 wyrosła wielka dzielnica mieszkaniowa, w związku z budową zakładów azotowych (Anwil S.A.). Osoby zainteresowane dziejami wsi Zazamcze odsyłam do książki Benedykta Czarneckiego ”Opowieści z dawnego Zazamcza”.
Po wyjściu z muzeum bulwarami dotarliśmy do ujścia Zgłowiączki do Wisły i po mostku przeszliśmy na Zazamcze. Zwiedzanie zaczęliśmy od nowoczesnej mariny wybudowanej kilka lat temu z udziałem środków unijnych. Marina pełni rolę portu na rzece, jest siedzibą Włocławskiego Towarzystwa Wioślarskiego, miejscem rekreacji i wypoczynku włocławian (kawiarnia, taras widokowy, plaża). Z mariny roztacza się wspaniała panorama na rzekę, most, katedrę i okolice, szczególnie nocą ponieważ obiekty te są iluminowane. Z inicjatywy Fundacji Ari Ari i Stowarzyszenia ”Ładowarka” na elewacji Mariny prezentowane są archiwalne fotografie ukazujące historię Włocławka związaną z Wisłą oraz logo i gablota WTW – historia Towarzystwa, zasłużeni działacze, itd.
Polecamy stronę internetową WTW (www.wtwwloclawek.com.pl), będącą kompendium wiedzy na temat organizacji, która w 2016 r. obchodziła jubileusz 130-lecia działalności. Przy ulicy Piwnej znajduje się dawna siedziba WTW wybudowana w 1928 roku, sfinansowana przez Jerzego Bojańczyka (prezes WTW 1921-1947), dzisiaj jest to piękny hotel-restauracja ”River Side”. Całkiem niedawno obiekt ten pełnił rolę rektoratu, z piękną aulą WSHE, dzisiaj Kujawska Szkoła Wyższa (uczelnia niepubliczna). W czasach WTW sala była miejscem zabaw, imprez towarzyskich. Przy ul. Piwnej w XVI wieku był browar zamkowy, a potem szynk. O mostach na Zgłowiączce pisaliśmy przy okazji wycieczki do Parku Sienkiewicza. Zazamcze to początek industrializacji przemysłowej Włocławka, czyli fabryka cykorii Ferdynanda i Wilhelma Bohma przy obecnej ul. Wyszyńskiego. Na terenie zakładu zachowały się zabytkowe neogotyckie obiekty z czerwonej cegły, tak zwany ratusz i wieża z zegarem u góry zdobiona krenelażem. Obok zabytkowy spichrz drewniany z przełomu XVIII i XIX wieku o konstrukcji zrębowej ze szczytem o konstrukcji szkieletowej (tzw. mur pruski) i nakryty dachem naczółkowym posiadający wewnątrz zachowane belkowane stropy.
W spichrzu ma siedzibę Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne, w piwnicy urządzona jest kawiarnia klubu Środowisk Twórczych – „Piwnica”. Na ścianie biurowca ”Delecty” jest tablica w hołdzie zamordowanym przez hitlerowców pracowników firmy. Od strony ul. Fabrycznej na terenie fabryki wybudowano nowoczesny magazyn z czerwonej cegły. Przy kolejnej ulicy Solnej były kiedyś magazyny soli, a w 1908 r. powstała fabryka papieru, która wciąż produkuje i wytwarza papier niższej jakości m.in. z makulatury. Hale fabryczne i wysoki komin z czerwonej cegły, wjazd na teren zakładu od ul. Wyszyńskiego. Przy ulicy Szpitalnej i Wyszyńskiego w 1823 r. utworzono szpital św. Antoniego (1823-1987). Tadeusz Rejmanowski początek „starego” szpitala datuje na rok 1835. W grudniu 1963 roku rozpoczął działalność nowy szpital przy ul. Wienieckiej (Wojewódzki). Zabytkowe budynki dawnego szpitala św. Antoniego rozebrano w 2012/13 roku, a na ich miejscu powstał nowy obiekt podobny do dawnego (XII 2014). Rozebrano także duży drewniany pawilon dawnego szpitala od strony ul. Wyszyńskiego, pozostała tylko figura Matki Boskiej wzniesiona w 1921 roku. Figurę zburzyli Niemcy w 1940 roku i odnowiono ją w 1946 roku o czym informują napisy na pomniku. Obecnie dawny szpital pełni rolę przychodni specjalistycznych.
Na rogu ulicy Szpitalnej i Wyszyńskiego znajduje się blok wybudowany ok. 1970 r. w miejscu byłego budynku pralni 14 Pułku Piechoty. Za tym blokiem znajduje się fabryka słodyczy Bomilla na miejscu dawnej łaźni 14 Pułku Piechoty, który stacjonował we Włocławku w okresie II RP. Zazamcze w strukturze Kościoła włocławskiego należy do parafii św. Józefa, natomiast ul. Wyszyńskiego to parafia katedralna. Budowa linii kolejowej w 1862 r. i ul. Okrzei w latach 70-tych XX w. skutkowało podziałami i zmianą układu komunikacyjnego na terenie miasta i było także dźwignią jego rozwoju. Warto w tym miejscu dodać, że pomysł budowy nowego dworca PKP we Włocławku w historycznym kształcie (rekonstrukcja bryły budynku), plus nowoczesne, funkcjonalne wnętrze pozytywnie wpłynie na wizerunek naszego miasta. Na skrzyżowaniu ul. Wyszyńskiego z Okrzei zlokalizowane są główne budynki Kujawskiej Szkoły Wyższej, w tym dawna szkoła podstawowa nr 4 wybudowana w okresie II RP, a od strony Wisły budynki dawnej Fabryki Urządzeń Technicznych „Wisła”. Jej początki sięgają 1850 roku gdy Wilhelm Haack założył fabrykę maszyn rolniczych. Dalej nad Wisłą przy ul. Toruńskiej była rzeźnia. Pomniki nagrobne Bohmów i Haacków znajdują się na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku w części ewangelickiej. Historię fabryki cykorii przedstawił Andrzej Adamczyk w książce ”Zapomniany świat Bohma”. Warto jeszcze dodać, iż zbierane są fundusze na wydanie monografii WTW, a napisania książki podjął się historyk Tomasz Wąsik. Na stronie internetowej WTW jest także o odznakach tej organizacji (falerystyka), jest na temat malowidła ściennego (obraz miasta i historia wioślarstwa we W-ku – informator muzealny T. Wąsik, obraz w MHW) oraz lista honorowych członków: Henryk Sienkiewicz, Seweryn Żyburski (kaplica Żyburskich jako jedyny taki obiekt na cmentarzu przy ul. Chopina), Władysław Nowca (absolwent Szkoły Głównej, prezes 1887-1897 WTW, działacz społeczny, adwokat, pierwszy prezes polskiego sądownictwa w mieście, kolega Sienkiewicza i Prusa). Władysław Nowca spoczywa na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku przy głównej alei.
