Harcmistrz Józef Koziński urodził się 12 lutego 1902 roku w Sieradzu. Pochodził z rodziny, która po upadku Powstania Styczniowego musiała opuścić Wołyń i osiedliła się w ziemi sieradzkiej. Ojciec Józefa, Władysław był rzemieślnikiem w Sieradzu, mistrzem zduńskim. W 1914 roku Koziński wstąpił do konspiracyjnego harcerstwa w Sieradzu. W 1918 roku ze swoją drużyną wspierając oddziały POW, brał udział w rozbrajaniu Niemców w powiecie sieradzkim, a szczególnie w Zduńskiej Woli, wystawiając posterunki na dworcu kolejowym, poczcie i magistracie. W tym rejonie Kongresówki harcerstwo współpracowało a nawet było podporządkowane Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1917 roku Koziński udał się do Biura Werbunkowego Legionów w Sieradzu ale nie został przyjęty z powodu braku pełnoletności. Sytuacja powtórzyła się w 1919 roku w Krakowie gdy chciał wstąpić do WP.
Na przełomie maja i czerwca 1920 roku sytuacja w wojnie polsko-sowieckiej uległa radykalnej zmianie. W wyniku ofensywy Tuchaczewskiego na froncie północnym oraz działań armii konnej Budionnego na froncie południowym armie polskie zaczęły gwałtownie się cofać. Na południu oparł się nawale bolszewickiej Lwów na północy zaś Armia Czerwona niepowstrzymanie parła na Warszawę. Na apel Rady Obrony Państwa do armii wstąpiło ponad sto tysięcy ochotników głównie młodzieży gimnazjalnej, akademickiej i harcerskiej.
21 czerwca Koziński wraz z kolegami z Seminarium Nauczycielskiego w Łowiczu oraz profesorami przybył do Warszawy do punktu rekrutacji i otrzymał przydział do 201pp zwanego harcerskim lub warszawskim. 25 lipca pułk ruszył na front i miał walczyć w obronie Białegostoku, który wojska sowieckie zdążyły już zająć. 28 lipca 201pp przeszedł swój chrzest bojowy broniąc linii Narwi w okolicach miejscowości Łapy i Suraż. W 7 kompanii walczył Koziński dowodząc drużyną w okolicach miejscowości Łapy. Kompania z najwyższym trudem zdołała utrzymać linię obrony mimo kolejnych szarż kozackich. Na południu pod Surażem 8 kompania została niemal w całości wycięta przez kozaków. Po starciach nad Narwią pułk rozpoczął odwrót w kierunku Modlina, prowadząc ciągłe walki z nacierającym wrogiem. 13 sierpnia z pułków ochotniczych 201, 205, 202, 101 oraz kombinowanej artylerii utworzono dywizję ochotniczą pod dowództwem płk. Adama Koca, która wzięła udział w Bitwie Warszawskiej i Nad Niemnem. W ramach Bitwy Niemeńskiej Koziński wraz ze swoim 201pp uczestniczył w zajęciu Grodna 25 IX gdzie jego kompania nacierała na fort VII. Następnie ścigając pobitego wroga 28 IX zajęto Lidę. Na polecenie Piłsudskiego pułkownik Adam Koc wydał rozkaz o przemianowaniu warszawskiego 201pp na 6pp wileńskiej, który oddał pod komendę gen. Żeligowskiemu. 8 X 1920 roku rozpoczął się „bunt” gen. Lucjana Żeligowskiego, który na czele swych oddziałów zajął 9 X Wilno, witany entuzjastycznie przez jego mieszkańców. Następnie zajęto Troki Nowe i całą Wileńszczyznę proklamując powstanie Litwy Środkowej, która w 1922 r. dołączyła do Polski (plebiscyt). Po zakończeniu walk na Litwie żołnierze nasi jako ochotnicy walczyli z bolszewikami na Łotwie umacniając jej niepodległość. Także Koziński jako żołnierz pociągu pancernego wziął udział w tych walkach. W połowie XII 1920 roku Koziński został zdemobilizowany i wrócił do szkoły do Seminarium Nauczycielskiego w Łowiczu. W sumie w walkach na froncie uczestniczył pół roku, od czerwca do grudnia 1920 roku, przeszedł cały szlak bojowy 201 pp. Za walki w 1920 roku Koziński został odznaczony Krzyżem Walecznych w 1922 roku w Łowiczu przez gen. J. Hallera, w późniejszym czasie Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Pamiątkowym Łotewskim. W 1925 roku ukończył Seminarium Nauczycielskie w Łowiczu i otrzymał świadectwo dojrzałości.
W latach 1918-1925 uczestniczył w pracach ZHP na terenie Sieradza, Zduńskiej Woli i Łowicza, gdzie uczęszczał do szkół. Już wówczas dał się poznać jako dobry organizator pracy harcerskiej, zdobywając wiedzę i doświadczenie w pracy z młodzieżą, z rówieśnikami.
Wspaniały okres w dziejach włocławskiego harcerstwa po odzyskaniu niepodległości wiąże się z działalnością księdza Antoniego Bogdańskiego w latach 1921-1926. Po odejściu tak wybitnego działacza harcerstwo włocławskie weszło w fazę stopniowego upadku, który został jeszcze spotęgowany wielkim kryzysem w latach 1929/1933, w Polsce do 1935 r. W 1930 r. nastąpił całkowity upadek pracy harcerstwa włocławskiego. Na mocy decyzji Komendy Głównej ZHP zlikwidowano Chorągiew Włocławską, powołując w jej miejsce Komendę Hufca. Hufiec harcerzy popadł w zadłużenie, instruktorzy przestali w nim pracować, drużyny harcerskie przestały działać, pojawiła się całkiem realna perspektywa likwidacji harcerstwa włocławskiego. Wówczas Przewodnicząca Zarządu Oddziału Harcerstwa Włocławskiego Maria Księżopolska w imieniu całego Zarządu zwróciła się z prośbą do podporucznika Józefa Kozińskiego, aby objął stanowisko komendanta hufca harcerzy i wyprowadził je z upadku. Po ukończeniu w 1928 r. OSP Koziński otrzymał przydział służbowy do 14pp we Włocławku, gdzie współpracował z Zarządem Oddziału Włocławskiego Harcerstwa.
W okresie od 1931 r. do 28 sierpnia 1939 r. druh Józef Koziński pełnił funkcję komendanta męskiego hufca harcerzy na miasto Włocławek i powiat włocławski. Dzięki zaangażowaniu i ogromnej pracy komendanta i jego harcerzy hufiec włocławski zajmował przodujące miejsce w Chorągwi Mazowieckiej, a od 1938 r. w Chorągwi Pomorskiej. W latach 1932/33 pełnił także funkcję komendanta nieszawskiego hufca harcerzy z siedzibą w Aleksandrowie Kujawskim. Koziński był twórcą i organizatorem harcerstwa wodnego we Włocławku. Powołał drużyny żeglarskie, zorganizował społeczną produkcję kajaków i żaglówek oraz osprzętu do nich, angażując do tych prac przede wszystkim harcerzy. Wyprodukowany tabor wodny sprawował się doskonale i był wysoko oceniany przez władze harcerskie, przysposobienia wojskowego jako dobry i profesjonalny. Druh Koziński był zwolennikiem wychowania harcerzy w ramach życia puszczańskiego, twardego życia obozowego, ale w bezpośrednim kontakcie z wodą, ponieważ społeczeństwo II RP zafascynowane było sportami wodnymi i fascynację tę podzielał także komendant. Źródłem takiego stosunku społeczeństwa do sportów wodnych była także polityka morska państwa i szerokiego otwarcia się Polski na Bałtyk. Włocławscy harcerze pod dowództwem Kozińskiego uczestniczyli w 1932 r. w międzynarodowym Zlocie Skautów Wodnych w Garczynie koło Kościerzyny. W obecności prezydenta RP Ignacego Mościckiego harcerze włocławscy zaprezentowali pokaz umiejętności żeglarskich, zdobywając doskonałą czwartą lokatę. Komendant hufca pozyskał parcelę od Zarządu Miasta przy Bulwarach Marszałka J. Piłsudskiego, pozyskał sponsorów i w 1933 r. stanęła stanica wodna nad Wisłą. Stanica wraz z przystanią, składała się z hangaru, warsztatu szkutniczego, harcówki oraz mieszkania dla gospodarza stanicy, a zarazem szkutnika. Koziński doprowadził do oddłużenia hufca włocławskiego oraz pozyskał wielu dobrych instruktorów do pracy z młodzieżą. Zdolności pedagogiczne pozwalały Kozińskiemu szybko nawiązywać kontakty z młodzieżą, zarówno w wojsku, jak i w działalności społecznej oraz we właściwym dobieraniu kadry instruktorskiej. Zorganizował lądowe i wodne bazy szkoleniowe m.in. w szkole nr.4 przy ul. Kilińskiego, nad jeziorem Łuba, Czarne i w Michelinie.
Przeszkolił z zakresu działalności harcerskiej pozyskaną kadrę. Spowodował, że harcerstwo włocławskie stało się organizacja masową, tworząc we wszystkich szkołach powszechnych i średnich drużyny zuchowe i harcerskie. Pomógł także w zorganizowaniu drużyny harcerskiej w Liceum Piusa X (Niższe Seminarium Duchowne), której drużynowym był obecny Arcybiskup Kazimierz Majdański kawaler Orderu Orła Białego. Po wojnie (lata 70-te) na prośbę druha Kozińskiego biskup Kazimierz Majdański napisał wspomnienia o harcerstwie włocławskim i w formie listu przekazał zainteresowanemu. Koziński zorganizował nowe, prężnie działające Koło Przyjaciół Harcerstwa na terenie miasta i powiatu włocławskiego, pozyskując wspaniałych sponsorów, pasjonatów harcerstwa. Wywodzili się z różnych środowisk, byli okoliczni ziemianie, miejscowi przemysłowcy, przedstawiciele środowiska kupieckiego, rzemieślniczego, urzędnicy, duchowni, oficerowie i podoficerowie 14pp. Żona komendanta Anna Kozińska nauczycielka została sekretarzem Koła Przyjaciół Harcerzy (1932-1934). Dzięki właściwemu współdziałaniu komendanta z członkami Koła Przyjaciół Harcerstwa możliwe było organizowanie każdego roku akcji letniej dla dzieci i młodzieży (zuchów i harcerzy). Na tym odcinku ogromnej pomocy udzielał komendantowi macierzysty pułk z jego dowódcą płk Ignacym Misiągiem. Zaangażowanie wojska w sprawy społeczne, na poziomie Włocławka i kraju, było ogromne i powszechne, armia opromieniona czynem niepodległościowym, była także obecna w życiu codziennym obywateli, niosąc pomoc w różnej formie, szczególnie w okresie wielkiego kryzysu. Kontakty zawodowe i towarzyskie druha Kozińskiego, przynosiły harcerstwu włocławskiemu bardzo wymierne korzyści. Przekazywane środki finansowe, żywność, sprzęt oraz zabezpieczenie transportu, jak i udzielanie pomocy w innej formie, sprawiały, że w każde wakacje gromady zuchów i harcerzy wypoczywały nad jeziorami i morzem, np. w Cetniewie – Władysławowie w ośrodku PW, w Jastarni, na Łubie, nad Wisłą, itd. Na obozach, biwakach, spływach kajakowych oprócz podstawowego szkolenia harcerskiego uczestnicy rozwijali życie kulturalne i sportowe, kształtowano świadomość historyczną, wychowywano młodzież w duchu patriotyzmu. Uczyli się pływać, żeglować, ratować tonących i udzielać pierwszej pomocy. Zdobywali sprawności harcerskie i odznaki sportowe, poznawali historię Polski i regionu. 15 listopada 1931 r. z inicjatywy Franciszka Koryckiego doszło do zorganizowania w ramach KPH sekcji kajakarskiej. W skład jej pierwszego zarządu weszli: prezes – F. Korycki, zastępca – por. J. Koziński, sekretarz – J. Łakomski. 29 lutego 1936 r. na walnym zebraniu członków KPH podjęto decyzję o podporządkowaniu sekcji kajakarskiej komendzie hufca harcerzy.
Poza akcją obozową harcerze uczestniczyli każdego roku w wycieczkach oraz zlotach hufca, chorągwianych, ogólnopolskich i międzynarodowych. W 1935 r. harcerze włocławscy uczestniczyli w Jubileuszowym Zlocie w Spale, gdzie J. Koziński pełnił funkcję szefa łączności całego zlotu w Międzynarodowym Zlocie w Godolo na Węgrzech, w którym uczestniczył ksiądz Kazimierz Majdański. W dniach od 23 lipca do 3 sierpnia 1937 r. odbył się spływ Wisłą na trasie Kraków – Włocławek dla grupy 21 kajakarzy, pozostających pod bezpośrednią komendą kpt. J. Kozińskiego. Do dyspozycji oddano im 11 kajaków. Podczas wyprawy mieli oni okazję podziwiać piękno ojczystego kraju, architekturę nadwiślańskich miast i poznać ich historię. Kapitan Koziński odbył bardziej ekstremalne wyprawy kajakowe – morskie, przepływając z Cetniewa na Hel i z Helu do Gdyni. Koziński był animatorem sportów wodnych we Włocławku. Pełniąc różne funkcje zawodowo i społecznie propagował pływanie, kajakarstwo i żeglowanie. Sam czynnie uprawiał sport, brał udział w zawodach sportowych. Również każdego roku organizował tzw. choinkę dla zuchów i harcerzy w Liceum Ziemi Kujawskiej i kasynie oficerskim przy ul. Żytniej. Ostatnia choinka hufca harcerzy włocławskich miała miejsce 18 grudnia 1938 r. w auli GZK, gdzie zgromadziło się 320 harcerzy i 120 zuchów. Dane te odzwierciedlają liczbę członków włocławskiego ZHP przed II wojną światową.
30 kwietnia 1939 r. miało miejsce walne zebranie Koła Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość, zgromadziło się wówczas 50 weteranów ruchu harcerskiego. Omówiono stosunki polsko-niemieckie i wyłoniono nowy Zarząd w składzie: przewodniczący kpt. J. Koziński, wiceprzewodniczący K. Wdowiak, skarbnika, sekretarza i członków. W 1939 roku komisję na stopień HR przy hufcu tworzyli: kpt. J. Koziński – przewodniczący oraz członkowie : J. Włodawski, J. Bojanowski i E. Jakubowicz. Po raz pierwszy w dziejach włocławskiego ruchu udało się także zorganizować na przełomie marca i kwietnia 1939 r. kurs podharcmistrzowski, którym kierował harcmistrz J. Koziński. Wydarzeniem o wyjątkowym znaczeniu była wizyta gen. Józefa Hallera we Włocławku dnia 29 czerwca 1939 r. w związku z podarowaniem sztandaru miejscowemu oddziałowi Związku Hallerczyków ufundowanego przez mieszkańców Kujaw Wschodnich. Wizyta ta ze względów politycznych ograniczona została jedynie do krótkiej wymiany zdań z hufcowym J. Kozińskim i wspólnego zdjęcia z grupą harcerzy przed budynkiem WTW przy ul. Piwnej.
W 1938 r. druh Koziński zorganizował zgodnie z wytycznymi Naczelnictwa ZHP Pogotowie Wojenne Harcerzy, którego został pierwszym komendantem. Harcerze w ramach pogotowia zostali przygotowani przez komendanta do służby wojskowej i cywilnej na wypadek wojny oraz do pracy konspiracyjnej. Egzamin praktyczny zdali w czasie walk wrześniowych 1939 r. m.in. w ramach zmobilizowanego we Włocławku batalionu PW z młodzieży szkół średnich oraz w okresie okupacji w Szarych Szeregach.
Po wojnie, w grudniu 1945 r. Koziński wrócił do kraju z 6-letniej niewoli niemieckiej. W maju 1946 r. po wydarzeniach związanych z obchodami rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, w których wzięło udział włocławskie harcerstwo władze bezpieczeństwa aresztowały całe kierownictwo włocławskiego hufca. Na prośbę warszawskich władz harcerskich, w sytuacji kiedy nie było nikogo kto chciałby pokierować pracą włocławskiego harcerstwa Józef Koziński zgodził się na objęcie stanowiska komendanta hufca harcerzy. Rozwinął szeroką działalność jak przed wojną, umasowił organizację harcerską, doprowadzając ją do rozkwitu. Przy współudziale i pomocy władz kościelnych zorganizował wspaniałe obozy harcerskie w Karpaczu w 1946 r. i w Kazimierzu Biskupim w 1947 r. Odbudował harcerstwo wodne, odzyskał stanicę wodną i ziemię w Michelinie.
Niestety rozkwit harcerstwa nie trwał długo ponieważ władze komunistyczne rozpoczęły kolejny etap walki ze społeczeństwem polskim w duchu sowietyzacji kraju, w tym także harcerstwa. W grudniu 1948 r. Józef Koziński zrezygnował z pracy w harcerstwie, ale nigdy nie przestał być harcerzem. W 1950 roku ZHP został rozwiązany przez władze komunistyczne, a jego wątpliwą kontynuacją stać się miała upolityczniona Organizacja Harcerska, włączona w struktury Związku Młodzieży Polskiej.
W 1972 r. zorganizował Krąg Instruktorski ”Powiśle” skupiający weteranów ruchu harcerskiego. Poprzez Krąg druh Koziński oraz inni zasłużeni działacze harcerscy postanowili oddziaływać na ówczesne harcerstwo w duchu powrotu do korzeni polskiego harcerstwa. Weterani ZHP wśród młodzieży harcerskiej zaczęli krzewić historię i tradycję harcerstwa polskiego. Koziński zorganizował I Seminarium Historyczne dotyczące harcerstwa włocławskiego, zainspirował oraz uczestniczył w opracowaniu historii harcerstwa włocławskiego oraz utworzył przy Komendzie Hufca Włocławskiego Muzeum Harcerskie, któremu ofiarował wiele cennych pamiątek. W muzeum zgromadzono wiele zdjęć, dokumentów, kronik dokumentując historię włocławskiego harcerstwa. Działalność tą kontynuował do 26 czerwca 1979 r. kiedy nagle zmarł w wyniku drugiego rozległego zawału serca. Po jego śmierci cały dorobek dotyczący historii harcerstwa zgromadzony w muzeum uległ rozproszeniu. 10 maja 1937 r. Koziński awansował na stopień instruktorski harcmistrza, po zaliczeniu specjalistycznego kursu w Zakopanem (24 XII 1936 – 22 I 1937). 8 listopada 1938 r. został członkiem Koła Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość Okręg Warszawski, a w 1939 r. prezesem Koła na terenie Włocławka. Odznaczony był m.in. Honorowym Krzyżem Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość (1939) oraz Krzyżem za Zasługi dla ZHP (1975). W 1975 roku Naczelnik ZHP mianował druha Kozińskiego Harcmistrzem Polski Ludowej. Harcerstwo zajęło szczególne miejsce w życiu Józefa Kozińskiego, stało się jego ideą, najlepszą formą pracy z młodzieżą, którą rozumiał i z którą lubił pracować. Uważany jest za najwybitniejszego działacza ZHP okresu powojennego na terenie Włocławka. W kościele garnizonowym Najświętszego Zbawiciela we Włocławku w 2006 r. odsłonięto tablicę pamiątkową upamiętniającą wybitnych włocławskich działaczy ruchu harcerskiego. W gronie uhonorowanych znalazł się harcmistrz Józef Koziński.
Zarówno przed jak i po wojnie rozwijał swą nieprzeciętną społecznikowską pasję. W czasie nauki w szkole, służby w 14pp, w oflagu, potem zaś pracując w pożarnictwie nie ograniczał się do wykonywania obowiązków szkolnych i zawodowych, ale cały swój wolny czas poświęcał na działalność społecznikowską. Tak został wychowany, tak ukształtowała go niepodległa Polska, taką miał potrzebę współdziałania z innymi ludźmi. Należał do harcerstwa przez 65 lat, od 1914 roku. Zmarł 26 czerwca 1979 roku i został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku.
Poniżej prezentujemy list Arcybiskupa Kazimierza Majdańskiego do Józefa Kozińskiego z 4 stycznia 1974 roku dotyczący wspomnień o harcerstwie włocławskim.
Jako harcerz i żołnierz miał zaszczyt być przedstawionym i rozmawiać z prezydentem RP Ignacym Mościckim i generałem Józefem Hallerem.
Foto: Monografia „Harcerstwo męskie we Włocławku w latach 1911-1945” – W.J. Skotnicki (Toruń 2002)
BIBLIOGRAFIA:
1/ CAW, Dziennik bojowy 14 pułku piechoty, sygn. II/I/16.
2/ Archiwum rodzinne (pamiętniki, rękopisy i wspomnienia Józefa Kozińskiego, dokumenty, korespondencja, zdjęcia).
3/ Ciesielski Z., Dzieje 14 Pułku Piechoty w latach 191-1939, Wyd. Marszałek 2008.
4/ Jankowski J., Harcerstwo Pomorza Gdańskiego i Kujaw 1911-1945, Warszawa 1987.
5/ Jarzembowski R., Józef Koziński (1902-1979), oficer Wojska Polskiego, oficer pożarnictwa, działacz społeczny, (w:) Zasłużeni dla Włocławka, red. M. Wojciechowski, Włocławek 1991.
6/ Koziński D., Koziński Józef (1902-1979), oficer Wojska Polskiego, oficer pożarnictwa i działacz społeczny, (w:) Włocławski Słownik Biograficzny, tom I, red S. Kunikowski, Włocławek 2004.
7/ Kraiński J., Pekról J., 14 Pułk Piechoty, Warszawa 1992.
8/ Krajewski M., Kujawy Wschodnie i Ziemia Dobrzyńska w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1945), Włocławek 2002.
9/ Kunikowski S., Z dziejów harcerstwa polskiego we Włocławku w 75 lecie istnienia, Włocławek 1986.
10/ Pawłowski J., Księga Pamiątkowa Instruktorskiego Kręgu Seniorów ZHP im. Andrzeja Małkowskiego, Włocławek-Rypin 1997.
11/ Piotrowski St., Czerwone szlabany, Kalisz 1994; tenże, Zerwane okowy, Kalisz 1994.
12/ Skotnicki W. J., Harcerstwo Męskie we Włocławku w latach 1911-1945, Toruń 2002.
13/ Wikipedia – Wolna Encyklopedia (pod hasłem: Józef Koziński), 2017.
14/Zawilski A, Bitwy polskiego września, Warszawa 1972.
15/ Echo Celulozy, 1971/16; Gazeta Kujawska,1959/32, 1970/119; Zdrowie, 1969/244; Żołnierz Polski, 1971/10; Życie Włocławka 2003/8, 2003/9, 2004/5.